Zoals zoveel jonge makers die van de kunstacademie komen startte je al vroeg een onderneming om in opdracht te kunnen werken. Vind je dat je jezelf zou moeten voorbereiden op het ondernemerschap? Heb je jezelf voorbereid?

Ik denk niet dat je op een ochtend wakker wordt en denkt: “Ik wil ondernemer worden.” Ik denk eigenlijk dat het andersom werkt. Je gaat niet ondernemen, maar er ontstaat een plan of er is iets wat je wilt bereiken en om daar te komen moet je iets ‘ondernemen’. Volgens mij is het – in mijn wereld – meer een onderdeel van iets, in plaats van een gegeven op zich. Je kan je, denk ik, niet voorbereiden op het ondernemerschap, maar je moet wel een ondernemende persoonlijkheid hebben om het initiatief te nemen en je doel te bereiken. Veel rappers zijn tegenwoordig ook entrepreneurs. Niet dat ze rapper werden om te ondernemen, maar omdat het een onderdeel is van de hossel.

Hoe kijk je terug op je begintijd? Ging het op dat moment wel om het ondernemen of waren het enkel de randvoorwaarden om jezelf vrij (of überhaupt) te kunnen presenteren als grafisch ontwerper/maker?

Ik kom uit de hardcore/metal wereld en voordat ik naar de academie ging maakte ik hoesjes voor tapes en EP’s van bevriende bands. Ik had nog nooit van grafisch ontwerp als vak gehoord eerlijk gezegd, maar wilde gewoon CD-hoezen maken. En van het een komt het ander: op een CD moest een logo komen, dat moest vervolgens weer op een t-shirt toegepast kunnen worden etc. Stapje voor stapje werd het dus steeds meer ontwerpen. Ik ging in eerste instantie naar de academie omdat ik al deze elementen voor CD-hoezen wilde leren maken, haha…

Ik ben blij dat ik die tijd heb gehad om me te ontwikkelen en niet te groot te denken.

Tijdens de academie zijn die klusjes altijd doorgegaan. Ik heb dat nooit als ondernemen gezien, maar meer als kansen die je aangereikt krijgt. Ik herinner me ook een verhitte discussie op de academie tussen jaargenoten: een vriend van me maakte ieder jaar de krantjes voor de ‘Oeteldonkse Carnavalsvereniging’ en dat vonden een aantal medestudenten belachelijk. Het zou de concentratie op de academieopdrachten wegnemen en we werden bovendien opgeleid voor ‘de culturele sector’. Behoorlijk kortzichtig allemaal. Ik vind persoonlijk deze hosselmentaliteit top. En ik denk dat je er super veel van leert. Grappig genoeg heeft de carnavalsontwerper zich inmiddels ook aardig opgewerkt in een ontwerpbureau, dus ik denk dat je zou kunnen zeggen dat voor hem het daadwerkelijk een vroege vorm van ondernemen was.

20131031_noelloozen_38624
‍Visuele identiteit en campagne voor Museumnacht Amsterdam, door Bas Koopmans.

Toen ik van de academie kwam was het nog niet zo heel gewoon om zelf te starten. Wordpress bestond nog niet. Het is nu vanzelfsprekender geworden om zelfstandig te beginnen. Een website de lucht in en je bent er. Daarmee is echter de impact als het niet lukt ook groter. In het begin was ik blij als ik 500 euro per maand verdiende met een paar flyers en websites. Daar kon ik net van rondkomen op mijn studentenkamer. Dat is vervolgens geleidelijk gegroeid. Ik ben blij dat ik die tijd heb gehad om me te ontwikkelen en niet te groot te denken. Ik was in het begin al overdonderd dat ik überhaupt iets kon laten drukken. Als je zo’n doos met 5000 keer jouw werk in handen hebt, dat gaf toen een enorme kick!

Ik verwachtte in die tijd ook niet zo veel van de mensen die mij werk gunden. Als ik in een dag een huisstijl kon ontwikkelen en daarvoor een paar nieuwe schoenen kreeg vond ik het prima.

Ik had de mogelijkheid om te zoeken en fouten te maken, er is over me heen gelopen door opdrachtgevers en toch heb ik langzaam een netwerk opgebouwd. Ik verwachtte in die tijd ook niet zo veel van de mensen die mij werk gunden. Als ik in een dag een huisstijl kon ontwikkelen en daarvoor een paar nieuwe schoenen kreeg vond ik het prima. Er zullen mensen zijn die zeggen dat je jezelf dan niet serieus neemt als maker, maar ik heb daardoor juist kunnen zoeken naar mijn pad. Bovendien vind ik ruilhandel eigenlijk ook gewoon heel tof.

Omdat ik niet echt een focus had en alles aangreep wat mijn kant op kwam, heb ik heel veel verschillende dingen kunnen proberen. Pure ontwerp-klussen, meer strategische dingen, campagnes. Ik heb me dus in allerlei verschillende gebieden kunnen ontwikkelen. Nu zou ik mensen zeker aanraden zich te focussen, maar ik heb in de beginjaren wel geprobeerd van veel walletjes te eten. Gehosseld, zeg maar. Daardoor weet ik nu ook beter wat ik kan en wat ik niet kan, maar ook wat ik leuk vind en wat niet. Deze twee komen overigens niet altijd overeen. Veel dingen die ik kan, vind ik niet zo leuk, maar ook dingen die ik heel leuk vind, kan ik niet zo goed. Dat is ook wel nuttig om te weten.

‍Visuele identiteit en campagne voor Unfair, door Bas Koopmans.

Putte je in die tijd veel inspiratie uit de vriendengroep om je heen? Triomf, Festina Lente, Habbekrats; er lijkt een duidelijke rode draad te herkennen dat mensen waar je mee gewerkt hebt ook vrienden of goede bekenden zijn.

Welke voordelen en nadelen heeft dat met zich meegebracht?

Ik run mijn studio alleen, dus ik zie opdrachten liever als samenwerkingen. Je werkt samen met je opdrachtgever naar een gezamenlijk doel. Ik maak niet iets voor iemand, maar liever mét iemand. En soms resulteert dat inderdaad in vriendschappen. Onder andere omdat je elkaar gebruikt als klankbord en kan reflecteren op elkaars pad. Door deze openheid kunnen dit soort relaties makkelijker overgaan in vriendschap. Ik denk zelfs dat ik veel van de mensen om mij heen ken, omdat ik met ze heb samengewerkt.

In mijn ogen werkt het twee kanten op. Werk genereren begint toch altijd bij je netwerk. Dat klinkt heel vies, alsof je overal visitekaartjes moet gaan uitdelen, maar werk gaat simpelweg gewoon via-via. Als iemand mij belt die ik nog niet ken begint dit steevast met: “Ik heb je naam van…”

Mensen moeten je iets gunnen. Net zoals jij je opdrachtgever iets moet gunnen.

Als je jezelf voor je opdrachtgevers en vrienden volledig inzet en de kraan wijd open zet, ontstaat daaruit altijd een positieve energie. Een opdrachtgever kiest zelden ‘de beste ontwerper.’ Afgezien van het feit dat dit een totaal subjectief gegeven is. Als ik een loodgieter nodig heb ga ik ook niet Googlen naar de beste loodgieter: ik vraag mijn vrienden naar een goede en prettige loodgieter. Vrienden en familie worden opdrachtgever en vervolgens ambassadeurs. Het werk moet uiteraard goed zijn, maar eigenlijk is goed behoorlijk subjectief en speelt prettig ook een grote rol. Mensen moeten je iets gunnen. Net zoals jij je opdrachtgever iets moet gunnen.

Er is tegenwoordig een soort freelancer tussenvorm ontstaan waar ik goed in gedij. Oorspronkelijk was de constructie zo dat ik mijn eigen opdrachtgevers heb en daarnaast deed ik zo nu en dan freelance-klussen: als hired gun die een korte periode als versterking van een bestaand team kan fungeren. GI-Joe acties. Daar is nu een soort tussenvorm bijgekomen. Er zijn nu veel klussen die ik samen met andere creatieve bedrijven aan ga en waarin ik deels aannemer ben. Samen met een volwaardige partner aan tafel zitten bij een opdrachtgever en een klus inkoppen. Er kleven natuurlijk wat politieke nadelen aan, maar zolang ik zelf scherp heb wat ik uit zo’n klus wil halen, is dat niet zo erg is.

Mentoren heb ik wel een beetje gemist. Iemand die meedenkt, je stimuleert, je tegenspreekt of een alternatief voorhoudt.

Zijn er naast gelijkgestemden ook nog mensen geweest die je als mentoren zag of ziet? Is er iemand op die manier belangrijk voor je geweest of heb je dat juist gemist?

Er zijn wel mensen geweest die me gestimuleerd en geïnspireerd hebben. Mensen zoals Maurice Scheltens & Liesbeth Abbenes en Mark Klaverstijn en Paul du Bois-Reymond (Machine) hebben wel invloed op mij gehad doordat ik lange tijd een studio met ze gedeeld heb en daarmee inzicht kreeg hoe zij werken. De houding naar opdrachtgevers, de autonomie die ze waarborgen binnen commissieopdrachten, dat soort zaken. In die zin is Hotel ook een voorbeeld geweest. Hoe zij goed werk voor klanten konden creëren, maar wel altijd op hún manier.

Mentoren heb ik wel een beetje gemist. Iemand die meedenkt, je stimuleert, je tegenspreekt of een alternatief voorhoudt. Dat is wel iets waar ik naar verlang, zonder daar actief naar te zoeken. Er is al vaker tegen me gezegd dat ik eens met een coach zou moet gaan praten, maar dat komt er nooit van. Ik denk dat ik het vaak heb opgelost met de mensen waarmee ik opdrachten samen deed en die tevens als klankbord fungeerden. Dat is misschien een van de redenen waardoor ik nooit verder gekeken heb dan mijn neus lang is.

‍Logo-ontwerp voor Pitch Festival, door Bas Koopmans.

Je bent al meer dan 12 jaar bezig en voor veel mensen die zo lang bezig zijn komt er vaak een ‘erop of eronder’ moment. Bij jou lijkt het waarborgen van jouw vrijheid een belangrijke drijfveer in de keuzes je gemaakt hebt.

Hoe zie je dit zelf; heeft je hang naar vrijheid jouw manier van werken beïnvloed of speelt er iets anders?

Time flies when you're having fun. Maar echt! Ik heb me nooit zo bezig gehouden met 'erop' of ‘eronder’, maar meer met ‘linksom’ dan wel ‘rechtsom’. Ik denk dat ik altijd uit ben gegaan van het minimum, waardoor ieder stapje een stap voorwaarts was. Ik zie altijd overal een mogelijkheid in. Dat is wellicht een tekortkoming. Daarom heb ik het ook vaak druk met dingen die ik misschien niet zou moeten doen. Iets selectiever zijn zou misschien handiger zijn. Ik denk dat ik te weinig naar the bigger picture kijk.

Waardering is erg belangrijk om op gang te blijven. Hard werken is niet erg, helemaal niet als je kan doen wat je zelf leuk vindt. Daarmee is iedere keer dat iemand belt en zegt “Ik wil wat van je” een waardering en ook een schouderklopje.

Ik geloof dat je werk kan waarderen aan de hand van drie waarden:

A: financiële compensatie;
B: vrijheid in het werk wat je wilt doen/kan maken;
C: profilering/vergroting van je netwerk en daarmee potentieel nieuw werk.

Als het altijd dezelfde waarderingen zijn die je ontvangt dan is je werk moeilijk vol te houden.

Een opdracht heeft idealiter twee van deze waarden in zich, heel soms drie. Een klus kan geen fuck betalen, maar heel leuk zijn en nieuwe mogelijkheden bieden. Of het kan verschrikkelijk werk zijn, maar veel financiële compensatie opleveren.

Als het altijd dezelfde waarderingen zijn die je ontvangt dan is je werk moeilijk vol te houden. Applaus is leuk, maar het is soms ook essentieel als iemand zegt: “Ik waardeer je werk zó, dat ik er goed voor wil betalen.” Als er aan het eind van de streep niks over blijft is dat uiteindelijk heel lastig. Dan kan het werk inhoudelijk nog zo tof zijn, op een gegeven moment houdt het op.

‍Boekontwerp voor Arna Mackic's 'Mortal Cities Forgotten Monuments', door Bas Koopmans.

Wat voor mij het waardevolste blijft, is de keuzevrijheid die mijn situatie met zich meebrengt. En dan vooral de keuze hebben om ergens ‘ja’ tegen te zeggen. De keuze om een opdracht aan te nemen en in een nieuw avontuur te stappen. Daarmee heb ik dus enigszins controle over de richting waarin mijn leven zich ontwikkelt. Ik hoef met niemand rekening te houden en dat is een luxe, maar ook direct een last. Je moet het wel zelf doen.

De druk blijft bij zelfstandigen altijd hoog, je moet altijd hard blijven werken en hebt tevens de eindverantwoordelijkheden op je bord.

Mensen met een baan zijn vaak jaloers op de ‘vrijheid’ die mensen zoals ik hebben. Alleen denk ik dat die vrijheid maar een illusie is. Ik heb ook keiharde deadlines en om genoeg te verdienen en mijn hoofd boven water te houden moet ik continu tien ballen in de lucht houden. En inderdaad, ik kan op dinsdagochtend in bed blijven liggen, maar dan heb ik dinsdagavond wel echt een probleem. En dat stopt nooit. De druk blijft bij zelfstandigen altijd hoog, je moet altijd hard blijven werken en hebt tevens de eindverantwoordelijkheden op je bord.

Ik denk dat dit ook wel meteen mijn pijnpunt is. Ik weet dat ik beter werk in teamverband maak, maar het staat me tegen om een log apparaat om me heen te hebben. Eigenlijk zoek ik al 12 jaar naar de juiste partner om de genoemde lusten en lasten mee te delen. Iemand die je uitdaagt en vooruit brengt. Iemand die meehelpt de ballen hoog te houden, samen aan een naam bouwen. Dat lijkt me te gek, maar blijkt een zeer lastige zoektocht. Ik heb een aantal keer geprobeerd zo’n partnerschap aan te gaan, maar het is nooit daadwerkelijk gelukt, omdat er zo ontzettend veel verschillende punten zijn die moeten kloppen.

Door de waan van de dag ben ik eigenlijk maar weinig écht bezig met hoe bepaalde keuzes mijn toekomst zullen bepalen.

Ik weet ook niet waar ik over 10 jaar zit, maar tot dusver is het steeds zo gelopen. Dit klinkt alsof het allemaal zeer weloverwogen en doordachte keuzes zijn geweest, maar dat is niet perse zo. Door de waan van de dag ben ik eigenlijk maar weinig écht bezig met hoe bepaalde keuzes mijn toekomst zullen bepalen. Dat is misschien wel het verschil tussen iemand in een situatie als ik en een echte ondernemer. Ik kan me er natuurlijk wel druk om maken, ik stel me aldoor de vraag wat ik nou eigenlijk wil en hoe ik daar het beste zou kunnen komen. Maar ik denk dat ik toch te veel een pragmaticus ben en uiteindelijk blijft het tot nu toe hoofdzakelijk bij de waan van de dag en gaat het op die manier ook goed.

MK_001
‍Visuele identiteit voor Meesterknecht, door Bas Koopmans.

Ben je veranderd sinds je een kind hebt gekregen? In welke zin maak je nu andere keuzes omdat je een gezin hebt? Heeft dat een andere druk met zich meegebracht?

Ik denk dat de geboorte van mijn dochter de grootste impact op mijn ondernemerschap an sich heeft gehad. Niet perse op mij als ontwerper, maar wel op hoe ik in mijn werk sta. Ik dacht voor de geboorte dat mijn tijd totaal opgeslokt zou worden en ik nog maar slechts deeltijd kon werken. Ik werkte toen vaak ’s avonds tot een uur of acht door en ging na het avondeten ook nog doodleuk verder. Ik verwachtte dat dit toch wel afgelopen zou zijn als die kleine er eenmaal zou zijn. Maar zoals iedereen al voorspelde: als je tijd gecomprimeerd wordt, word je automatisch effectiever. En ik werd denk ik ook wat stoerder. Minder voor niks werken, realistischer budgetteren. Uiteindelijk werpt dat ook zijn vruchten af.

Ik heb de afgelopen twee jaar het onderste uit de kan gehaald om de doelen te behalen die nodig waren.

Maar de klok begint wel veel harder te tikken, want de keuzes die je maakt, maak je niet alleen meer voor jezelf. Ik moest daarmee toch wel meer na gaan denken over de langere termijn, vooral financieel.

Doordat mijn dochter Teuntje er is werd ons huis langzaam te klein, dus moesten we iets anders vinden. Huren in de vrije sector in een stad als Amsterdam is niet te doen, dus we moesten eigenlijk iets kopen. Als ondernemer heb je een beetje invloed op je inkomen door de keuzes die je maakt, maar bij het krijgen van een hypotheek spelen je keuzes wel drie jaar mee. Dus ik heb de afgelopen twee jaar het onderste uit de kan gehaald om de doelen te behalen die nodig waren. Inmiddels is het nieuwe huis er, en kan ik  – ook al klinkt het gek met de druk van een dikke hypotheek op mijn schouders – de teugels weer een beetje laten vieren.

Als ik van mijn studio thuis kom en ’s avonds wil ontspannen, ga ik toch nog werken...

Welke rol speelt werken op dit moment überhaupt in je leven?

Ik doe niet anders! Ik heb het geluk dat mijn werk ook echt mijn hobby is en andersom. En dat is dus ook vervelend. Als ik van mijn studio thuis kom en ’s avonds wil ontspannen, ga ik toch nog werken... Klinkt best kut he? Maar het is niet dat ik echt een workaholic ben, ik vind mijn werk gewoon echt heel leuk.

En als afsluiter: wat maakt in jouw ogen een goede ondernemer?

Misschien moet je die vraag aan een echte ondernemer stellen…

– Bas Koopmans